در تفسیر البرهان في تفسير القرآن، ذیل آیات آخر سوره فجر این روایت بیان شده که : قال علي بن إبراهيم: حدثنا جعفر بن أحمد، قال: حدثنا عبد الله بن موسى، عن الحسن بن علي بن أبي حمزة، عن أبيه، عن أبي بصير، عن أبي عبد الله (عليه السلام)، في قوله: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى‏ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً: «يعني الحسين بن علي (عليه السلام)….حال به بررسی مفهوم این تعبیر قرانی می پردازیم.

اطمینان از ریشه ی طمن است وپیرامون این واژه معانی لغوی زیادی ذکرشده که عبارتند از: آرامش پس ازپریشانی واضطراب، از بین رفتن اضطراب،استقرارحالت سکون چه مادی وچه معنوی آرام گرفتن درمکانی ، مستقر شدن دائمی وآرام شدن وپریشان نشدن. با توجه به معانی لغوی ذکر شده،اصل معنایی واژه اطمینان ،همان آرامشی است که پس ازرفع پریشانی واضطراب مادی ومعنوی به طورثابت ودائمی درانسان به وجودمی آید . دقت درآیات قرآن نشان می دهد که اطمینان نفس از بین رفتن هر نوع اضطراب ، چه مادی وچه معنوی را شامل می شود ، چنان که خداوند می فرماید :« وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ … .» یعنی آرامش وعدم اضطراب واختلال درزندگی به خاطر گرسنگی ، ترس ،ظلم،فسادوعصیان که همان آرامش مادی است . ودرجایی دیگر می فرماید :« أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ » یعنی آرامشی معنوی که به واسطه ی یقین وشهود به دست می آید واضطراب وتزلزل وسستی در عقیده وتردید را بر طرف می کند. «وَلَكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي» ؛آرامشی که پس از مشاهده غیب وانجام شهودبه دست می آید . راغب اصفهانی درمفردات الفاظ قرآن کریم درارتباط با نفس مطمئنه چنین می نویسد :« يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ » این همان نفسی است که ( اماره به سوء) امر کننده به زشتی نمی گردد.

نفس مطمئنه، نفسی است که یقین و معرفت دارد در خدا وبه خدا ، پس متعلق به اوست وممکن نیست تعلق او به دنیا وتمایل وی به شهوات آن وبوسیله اوست ( خداوند)که هدایت می گردد وخداوند مربی اوست واو ( نفس مطمئنه) او با حالتی به سوی خدای خویش باز می گردد که در مقابل احسان وکرم ولطفش خاضع وفروتن است به طورکامل . این خضوع وخشوع لازمه ی بندگی است ، خشوعی که نیست مگر از روی باطنی واطاعت خالصانه ی خداوند به صورتی که نمی خواهد مگر چیزی را که خدا بخواهد وهمین است که هیچ اثری از تزلزل وشک را در نفسشان باقی نمی گذارد واین حقیقت بندگی خداست که واجب می کند حصول ارتباط ولقاء ونظربه وجه الله ونورانیت ورفع موانع وحجابهای ظلمانی که در جنت لقاء به وقوع می پیوندد.

بنابرآنچه گفته شداطمینان همان آرامشی است که پس ازانقطاع ازدنیابایاد خداوندومعرفت شهودی اش وبه دنبال آن گذراندن تمام مراحل ایمان وعمل صالح وعبودیت دائمی خداوند با حالت رضا دردل وجان فرد به وجود می آیدواضطراب وتردید را زایل می کند،درهمه ی حالات خوف وامن ورفاه وسختی با اوهمراه است ومنجربه خشنودی خداوند ورستگاری او می شودوسرانجام اورابه لقای پروردگارومعبودش می رساند.

حقیقت نفس مطمئنه

نفس مطمئنه نفسی است که با علاقه مندی ویاد پرودگارش سکونت یافته ، به آن چه او راضی است رضایت می دهد ودر نتیجه خود را بنده ای می بیند که مالک هیچ خیر وشری و نفع وضرری برای خود نیست و نیز دنیارا یک زندگی مجازی و داشتن ونداشتن ونفع وضرر آن را امتحانی الهی می داند ودر نتیجه اگر غرق در نعمت دنیایی شود ،به طغیان وگسترش دادن فساد به علو و استکبار وادار نمی شود واگر دچار فقر وفقدان گردد ، این تهیدستی وناملایمات او را به کفر وترک شکروا نمی دارد.بلکه همچنان درعبودیت پای برجاست وازصراط مستقیم منحرف نمی شود،نه به افراط ونه به تفریط. ظاهراً کسی دارای نفس مطمئنه می گردد که در مقام ترقی وتعالی مراتب کمال را پیموده ودر مقام معرفت به مرتبه ی عین الیقین یا حق الیقین رسیده وروح ونفس وروان وی در « فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر» متمکن ومتمرکز گردیده ونفس وی از اماره گی ولوامه گی ترقی نموده وحائز مرتبه ی اطمینان ویقین گردیدهایمان وی از روی وجدان وشهود پدیدارشده وآن وقت می رسد به مقامی که در شأن او فرموده :« فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قره أعین» وچنین نفسی دارای دو کرامت است . هم راضی است وهم مرضی در مجرای تقدیرات مثل مرده به دست انسان هیچ اراده ورأی اندیشی اظهار نمی دارد به آن چه واقع شده ومی شود ولو برخلاف اراده ومیل باشد با کمال رضایت گردن نهد ،دانسته وفهمیده به رضای خاطر،خطرات را استقبال نماید واوامر او را به جان خریداری می کند واز آن چه برخلاف امراوست خودداری می نماید وچنین کسی مرضی و خدا از او راضی است ومورد فضل واحسان غیر متناهی الهی واقع گردیده است . آیت الله دستغیب درباره نفس مطمئنه می فرماید که این مقام عظیم از مقامات ایمان ودرجات اهل توحید بود که آخرین مقام ومرتبه ی انسانیت است . غرض از ایجاد هم رسیدن به این مقام است تا بتواند به مقام رجوع إلی ربک ( إرجعی الی ربک) برسد وآن مقام اطمینان است که از آثار و خصوصیاتش مقام رضا وتسلیم است . نفس مطمئنه یعنی درمقام ایمان در صراط عبودیت این قدر استمرار به خرج بدهد تا به حد اطمینان وقرار برسد. درتفسیر البرهان از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده که فرمود:« یا ایتها النفس المطمئنه ، ارجعی الی ربک راضیه مرضیه » یعنی حسین بن علی (علیه السلام). جایگاه اطمینان در زندگی انسان انسان از همان لحظه ای که پا در این دنیا می گذارد تالحظه ی مرگ در پی آرامش است .نوزادی که تنها آغوش مادر را مأمن خویش دانسته ودرطلب این آغوش مطمئن می گرید، انسانی که با شناخت جهان وتحولات وبی ثباتی روزگار، برای رهایی از اضطراب ها گاه به مادیات چنگ می زند وگاه به هوسیات وشهوات می پردازد وگاه به نیرویی والا وبرتر متوسل می شود، ویا انسانی که بوی مرگ را استشمام کرده واندیشه جهان دیگر وحسرت گذشته، اورا دچار تشویش می سازد وبا تمام وجود به دنبال راهی است که آرامش پس از مرگ رابرای او تضمین نماید. از نگاه دینی آرامش دارای مراتبی است که مرتبه ای از آن زمینه ساز انجام فعالیتهای مختلف وحرکت در مسیر روبه ترقی زندگی است ، تاجایی که بهانه ی توقف، رکود وسستی را ازانسان ، سلب نماید ومراتبی از آن هدف عملکردهای انسان مؤمن قرار می گیرد یعنی انسان باید به گونه ای عمل کند که به آفات ورذایل گرفتار نشود وبا شخصیتی متعادل، در مسیر فطرت خداجوی خود حرکت نموده ودر این مسیر روز به روز پویاتر وراغب تر عمل نماید، تاجایی که نفس با یقین وایمان به پروردگار ورضا وتسلیم در برابر مشیت او، در مسیر کمال حرکت نموده وبا اطمینان کامل وسکون دائم، به سوی مقصد خلقت که همان رجوع الی الرب ودخول در زمره ی عباد الله است ، بشتابد.

بر گرفته از پایان نامه ی راه های کسب آرامش از منظر قران

سلام بر مولای مظلومان وقرار بی قراران ، در آن لحظه که زیر شمشیر کینه ها وحق

کشی ها بر خاک افتاد وبا قلبی سوخته از تشییع پیکرهای پاره پاره ، از سالخورده تا

شیرخواره وبا نگاهی بیمناک بر اهل خیمه ، از عقیله تا رقیه لبها ی خشکیده اش را

به زمرمه ی الهی راضیً بقضائک گشود به نیت لبیک به ندای «يـَا أَيَّتُـهَا النَّـفْسُ

الْمُطْـمَئِنَّةُ »