مقدمه

‌اعجاز علمي يکي از ابعاد گوناگون اعجاز قرآن است که از جنبه‌هاي متفاوتي قابل بررسي است. يكي از شگفتي‌هاي مطرح شده در قرآن، مسائل مربوط به رنگ‌ها است که در مورد برخي از آن‌ها ادعاي اعجاز شده است؛ چون قرآن شايد براي اولين بار به برخي آثار رنگ‌ها اشاره کرده است و بشر تا زمان نزول قرآن، به آن‌ها پي‌نبرده بود. با اثبات اعجاز علمي در پديده «رنگ‌ها» مي‌توان پرده از روي يکي ديگر از ابعاد اعجاز علمي اين کتاب آسماني برداشت.

تاريخچه

دانش‌هاي گوناگوني از جمله، فيزيک، شيمي، روان‌شناسي، طب و هنر، متصدي بررسي مسأله رنگ‌ها شده و هر کدام از يک جنبه درباره رنگ‌ها بحث کرده‌اند و کتاب‌هايي هم دربارة تأثيرهای رواني رنگ‌ها بر انسان و درمان با رنگ‌ها نوشته شده است، مانند کتاب «روان‌شناسي رنگ‌ها از دکتر ماکي، ترجمه ويدا أبي‌زاده» و کتاب «رنگ‌ها و تأثيرات درماني شان از پائولين ويلز، ترجمه مينا اعظامي». در عرصه «رنگ در قرآن مجيد» نيز كتاب‌ها و مقالاتي نوشته شده است، مانند کتاب «الاعجاز اللوني في القرآن الكريم».

دکتر شهيد رضا پاک‌نژاد در کتاب «اولين دانشگاه و آخرين پيامبر» که رسالة‌ دکتراي اوست، در چند مورد ادعاي اعجاز مي‌كند؛ از جمله در ذيل آيه «69 سورة نحل» که قدرت شفا دهندگي عسل را مربوط به رنگارنگ بودن مواد اوليه عسل مي‌داند و اين را اعجاز قرآن مي‌شمارد. وي در ذيل آيات 28 سوره فاطر و سوره 69 بقره نيز معجزه‌هاي مربوط به رنگ‌شناسي قرآن را مي‌آورد. بحث مفصلي هم در جلد سوم راجع به تأثيرهاي رواني رنگ‌ها دارد و متذکر مي‌شود که بقراط حکيم گفتاري راجع به رنگ‌ها دارد.

در قرن يازدهم ميلادي پزشک ايراني، بوعلي سينا، در کتاب قانون با اشاره به کاربرد درماني رنگ‌ها، بار ديگر بحث رنگ درماني را زنده کرد. از جمله مي‌گويد: رنگ قرمز فشار خون را بالا مي‌برد و رنگ آبي آن را پايين مي‌آورد و رنگ زرد التهاب و درد را كاهش مي‌دهد.

مقاله بيست و سه صفحه‌اي «الألوان في القرآن رؤية فنية و مدلول» از دکتر أشرف فتحي عبدالعزيز استاديار دانشگاه قناة سوئيس در سايت موسوعة الاعجاز العلمي في القرآن هم از جمله كارها در حوزه اعجاز رنگ‌هاست. وي تمام آيات مربوط به رنگ‌ها را بررسي مي‌كند و اشاره‌هايي به اعجاز عددي رنگ‌ها دارد.

برخي ديگر از مقاله‌ها عبارت‌اند از:

«رنگ در قرآن» از احمد محمودي در مجله بينات؛ «نگاهي به مقولة رنگ در قرآن» از سيد محمد جواد صداقت کشفي، در پايگاه اينترنتي مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ «رنگ‌ها و پيام‌ها در قرآن‌» نوشته طيبه بلوردي؛ کتاب«هنر چیست؟» و مقاله «رنگ‌ در قرآن» نوشته‌ دکتر «حبيب الله آيت اللهي»[1].

مفهوم رنگ

دقيق ترين تعريف علمي رنگ اين است: رنگ يک انعکاس مرئي است که در اثر عبور يا انتشار يا بازتاب ترکيب رنگ‌ها توسط اشياء به وجود مي‌آيد[2].

رنگ در قرآن

مجموع الفاظ قرآني که بر رنگ‌ها دلالت دارند، سي و پنج 35 کلمه‌اند .

قرآن در بسياري از آيه‌ها عنوان کلّي رنگ( الوان(را به كار مي‌برد و در مواردي از رنگ‌هاي گوناگون ياد مي‌كند، بنابراين آيات در برگيرندة رنگ را مي‌توان به دو دستة کلي تقسيم کرد:

الف )آياتي که از واژة «لون» يا «الوان» يا «صبغه»استفاده کرده‌اند.

- وا‍ژه لون يا الوان

واژة «لون» و جمع آن «الوان» به معني رنگ‌ها، نه مرتبه، در هفت آيه ذکر شده است؛ هفت مورد به صورت جمع و دو مورد به صورت مفرد؛ اما واژه «صبغه» دو مرتبه و در آيه 128 سوره بقره آمده است.

1. سوره مبارکه بقره آیه ۶۹ :قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ ؛ «گفتند: براى ما از پروردگارت بخواه تا روشن بيان كند برايمان كه رنگ آن (گاو) چگونه است؟ (موسى) گفت كه او مى‏گويد: در حقيقت آن گاوى زرد است كه رنگش يك دست است كه بينندگان را شاد مى‏سازد».

2. سوره مبارکه روم آیه 22: وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفُ الْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَاتٍ لِلْعَالِمِين؛ «و از نشانه‏هاى او آفرينش آسمان‏ها و زمين و تفاوت زبان‏هايتان و رنگ‏هاى شماست. قطعاً، در آن‏[ها] نشانه‏هايى براى دانايان است».

3. سوره مبارکه نحل آیه 13: وَمَا ذَرَأَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ؛ «و آنچه را در زمين براى شما، با رنگ‏هاى متفاوتش، آفريد و منتشر كرد (مسخّر شما ساخت ( قطعاً، در آن‏[ها] نشانه‏اى است براى گروهى كه متذكّر مى‏شوند».

4. سوره مبارکه نحل آیه ۶۹: ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلَاً يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً  لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ؛«سپس از همه‏ى محصولات بخور و راه‏هاى پروردگارت را فروتنانه‌ بپيما از شكم‏هايشان نوشيدنى (= عسل) بيرون مى‏آيد كه رنگ‏هايش متفاوت است [و]در آن براى مردم درمانى است؛ قطعاً در آن‏[ها]نشانه‏اى است براى گروهى كه تفكّر مى‏كنند».

5. سوره مبارکه فاطر آیه 27: أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ  مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ (؛ «آيا نظر نكرده‏اى كه خدا از آسمان، آبى فرو فرستاد، به وسيله‏ى آن محصولاتى كه رنگ‏هايش متفاوت است (از زمين) خارج ساختيم و از كوه‏ها راه‏ها (و رگه‏ها) ى سپيد و سرخ، كه رنگ‏هايش متفاوت است و سياه سياه (آفريديم)؟».

6. سوره مبارکه فاطرآیه 28: وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ ؛ «و از مردم و جنبندگان و دام‏ها (انواعى هستند) كه رنگ‏هايشان همان‏گونه متفاوت است. از ميان بندگان خدا، فقط دانشوران از او هراس دارند؛ [چرا]كه خدا شكست ناپذيرى بسيار آمرزنده است».

7. سوره مبارکه زمر آیه 21: أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ ؛ «آيا نظر نكرده‏اى كه خدا از آسمان آبى فروفرستاد و آن را به چشمه‏هايى كه در زمين است وارد نمود، سپس به وسيله‏ى آن زراعتى را با رنگ‏هاى متفاوتش بيرون مى‏آورد».

- واژه صبغه

8. سوره مبارکه بقره آیه 138:صِبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ ؛ «رنگ (و نگار) خدايى (بپذيريد)؛ و خوش رنگ (و نگار) تر از خدا كيست؟ و ما تنها پرستش‏كنندگان اوييم».

به راستى چرا خداوند رنگ را به خود نسبت مى‏دهد؟ چنان که در آیه ۳۵ سوره مبارکه نور نیز نور به خدا نسبت داده مى‏شود.

در مفردات آمده است: «الصّبغ: المصبوغ»صبغ به عنوان اسم مفعول، یعنى رنگ شده، است؛ آن‏گاه، راغب، صبغه را عاملى متمایز کننده بین انسان و حیوان مى‏شمارد و آن را فطرتى الهى مى‏داند[3]. لسان العرب نیز مانند این معنى و همچنین مواردى دیگر را بیان مى‏کند، از جمله مى‏گوید صبغه اللَّه به معنى دین خدا و فطرت خدایى است و نیز الصبغ یعنى فرو رفتن در چیزى سیال مانند آب؛ از طرفى در کلام عرب به تغییر نیز صبغ گفته مى‏شود مثلاً صبغ الثوب به معنى تغییر حالت لباس به دلیل تغییر رنگ آن مى‏باشد[4].

درباره «صبغه» ماجرایى در بعضى تفاسیر نقل شده است از جمله «فرّاء» مى‏گوید: «این تعبیر به این جهت است که بعضى از نصارى، نوزادان خود را در آب مخصوص که معمودیه نامیده مى‏شد، فرو مى‏بردند و این عمل را تطهیر آن نوزاد مى‏دانستند. در این آیه نظر به این نکته است که رنگ‏آمیزى خدا که همان فطرت پاک است، تطهیر شماست نه آن تطهیرى که آنها گمان مى‏کنند.» امام صادق‏علیه السلام نیز مى‏فرمایند: «اتبعوا صبغه اللَّه یعنى از اسلام که مقتضاى فطرت الهى است پیروى کنید.»

براى تفسیر صبغه در این آیه شریفه مواردى از قبیل رنگ، وحدت، عظمت، پاکى، پرهیزکارى، عدالت و مساوات، برادرى و برابرى، توحید، اخلاص و بالاخره رنگ بى رنگى و حذف همه رنگ‏ها به عنوان رنگ نهایى نیز بیان شده است.

در روایات اهل سنّت نمونه‏هایى وجود دارد که تعبیر صبغه تا اندازه‏اى، مادى و فیزیکى مى‏شود. مثلاً از ابن عباس نقل شده است که «رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم فرمود: بنى اسرائیل به موسى‏(علیه السلام) گفتند آیا خدا تو را رنگ مى‏کند؟ گفت: پروا کنید از خداوند، پس پروردگارش به او نداد داد؛ اى موسى! از تو مى‏پرسند که آیا پروردگارت تو را رنگ مى‏کند؟ بگو: آرى، من با رنگ‏هاى قرمز، سفید و سیاه رنگ مى‏شوم و همه رنگ‏ها در رنگ من است. و خداوند بر پیامبرش نازل کرد: صبغه اللَّه و من أحسن من اللَّه صبغه» و یا ابن ابى نجّار در تاریخ بغداد از ابن عباس نقل مى‏کند که منظور از صبغه اللَّه رنگ سفید است. این روایت مى‏تواند با قوانین علمى بیان شده درباره نور و رنگ تطبیق یابد هر چند اطمینان یافتن درباره صحت روایت بحث دیگرى است.

در کافى معناى دیگرى براى صبغه بیان شده است. بنا به روایتى، رنگ خدایى، رنگ ولایت است که به مؤمنین داده مى‏شود. علامه طباطبائى‏(رحمه الله) این معنى را به دست آمده از باطن آیه مى‏داند. همان‏طور که از مجموع بحث‏ها برمى‏آید موضوع بحث در قرآن هم جنبه‏هاى حسى دارد و هم مفاهیم معنوى را القاء مى‏نماید که البته در این صورت نیز دست‏کم در مقام تشبیه، علم به خواص ظاهرى و محسوس رنگ‏ها، درک معانى باطنى را هموارتر مى‏نماید[5].

ب)آياتي که از رنگ‌هاي خاص نام برده است .

1.رنگ زرد

رنگ زرد در قرآن كريم  با«واژه‏هاى صفر، صفراء و مصفرّاً»، ۵ بار در آیات آمده  است كه عبارتند از:

1.سوره مبارکه بقره آیه ۶۹ «قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ»

2. سوره مبارکه روم آیه ۵۱ «وَ لَئنِ‏ْ أَرْسَلْنَا رِيحًا فَرَأَوْهُ مُصْفَرًّا لَّظَلُّواْ مِن بَعْدِهِ يَكْفُرُون »

۳ . سوره مبارکه زمر آیه ۲۱ «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَبِيعَ فىِ الْأَرْضِ ثُمَّ يخُْرِجُ بِهِ زَرْعًا مخُّْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثمُ‏َّ يَهِيجُ فَترََئهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يجَْعَلُهُ حُطَمًا  إِنَّ فىِ ذَالِكَ لَذِكْرَى‏ لِأُوْلىِ الْأَلْبَاب ».

۴ . سوره مبارکه حدید آیه ۲۰ «اعْلَمُواْ أَنَّمَا الحَْيَوةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَ لهَْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفَاخُرُ  بَيْنَكُمْ وَ تَكاَثُرٌ فىِ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ  كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعجَْبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثمُ‏َّ يهَِيجُ فَترََئهُ مُصْفَرًّا ثمُ‏َّ يَكُونُ حُطَامًا  وَ فىِ الاَْخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانٌ  وَ مَا الحَْيَوةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور »

۵ . سوره مبارکه مرسلات آیه ۳۳ «كَأَنَّهُ جِمَالَتٌ صُفْر »

خواص رنگ زرد

رنگ زرد حالت شعف و سرور را بازگو مي‌کند و اين همان مطلبي است که قرآن پانزده قرن قبل بيان فرمود: «صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ(بقره/ 69)؛ زرد اندک متمايل به پررنگي که ناظرين را به نشاط و مسرّت مي‌رساند» . رنگ زرد تحريک کنندة فکري است. بر کمبود فکري روحي مؤثر است و برخي حالات عصبي را آرام مي‌کند. شايد به همين خاطر است که اين رنگ براي اتاق مطالعه پيشنهاد شده است . زرد گرم کننده و از رنگ‌هاي گرم است و آزمايش‌هاي روان‌شناسي ثابت‌کرده كه زرد زياد خوشحالي بخش است .زرد باعث افزاش سوخت و ساز بدن است و چون از بقيه رنگ‌ها زودتر ديده مي‌شود، به دليل نور زيادي که منعکس مي‌کند، بيشتر از بقيه رنگ‌ها براي جلب توجه استفاده مي‌شود . در رنگ درماني طبق آن چه از بوعلي‌سينا طبيب ايراني در کتاب قانون نقل شده است، رنگ زرد التهاب و درد را کاهش مي‌دهد.

براي تحريک ذهن نيز از نور زرد استفاده مي‌شود. زرد فزايندة نيرو است. زندگي در فضاي زرد انسان را فعال مي‌کند (با طلوع اشعه زرد خورشيد انسان‌ها براي فعاليت دوباره آماده مي‌شوند). در بيمارستان‌هاي رواني بيماران منزوي و بي‌تحرک را با قرار دادن در نور و رنگ زرد مداوا مي‌کنند . زرد سبب بي‌خوابي، هيجان، اضطراب و تلاطم فکري مي‌شود. زرد گرم‌ترين رنگ طيف خورشيد است.

(رنگ طلايي که مخلوط نارنجي و زرد است، گرم و درخشان است و با عرفان، الوهيت و تقدس پيوند دارد؛ همان‌طور که گنبدهاي حرم ائمه زرد طلايي است. اين رنگ براي درمان افسردگي به کار مي‌رود. رنگ طلايي گردش خون را روان‌تر مي‌كند و گرماي بدن را افزايش مي‌دهد، و سامانة عصبي را فعال مي‌سازد . بيشتر رنگ‌شناسان معتقدند رنگ زرد، شاد و فرح بخش است .

به طورکلي رنگ زرد در قرآن گاهي شادي‌آفرين و مايه سرور و حيات‌بخش و گاهي غم‌انگيز و گوياي مرگ و نابودي است. شايد علت اين تفاوت تأثير در مراتب مختلف رنگ‌ها است؛ مثلاً رنگ زرد پررنگ و طلايي، زرد کم‌رنگ، زرد مايل به قهوه‌اي و غيره. که هرکدام تأثيري متفاوت از ديگري دارد. هنگامي که زرد به قهوه‌اي مي‌گرايد، مانند برگ‌هاي پاييزي، حالت مسرت بخشي خود را از دست مي‌دهد)[6].

آيه 69 سوره بقره به صراحت بر شادي بخش بودن رنگ زرد پررنگ دلالت دارد و ظاهراً اين راز قبل از قرآن بيان نشده بود آيه در اين صورت مي‌تواند نوعي اعجاز علمي در بحث رنگ‌ها باشد.

(علامه طباطبايي در معناي آيه مي‌فرمايد: «صفراء فاقع شديد الصفرة في صفاء لونها»؛ يعني زرد پررنگ و خالص)[7]. بايد توجه داشت که رنگ زرد در آيه همراه واژة «فاقع» آمده که به معناي شدت رنگ است و بيشتر درباره زرد و قرمز به کار مي‌رود؛ بنابراين واژه «فاقع» نشان از پررنگ بودن زرد دارد، مانند رنگ طلايي که همان زرد پررنگ است. رنگ طلايي از طيف زرد جذّاب و مسرّت بخش و نماد آخرت و ايمان است. از اين آيه يک قانون کلي درباره رنگ‌ها به دست مي‌آيد؛ اين که رنگ‌ها در روحيه افراد تأثيرهاي مثبت و منفي دارند؛ مثلاً زرد موجب شادي و سرور، و سياه باغث غم و اندوه است.

آيه فرموده است «لونها تسرّالناظرين» و اين صراحت دارد در اين که مسرت بخش بودن، اثر رنگ زرد گاو است؛ نه خاصيت خود گاو؛ به ويژه که نفرمود «تسرّ النّاس»؛ بلکه «ناظرين» گفت و آن چه براي بينندگان در آغاز جلب توجه مي‌کند، رنگ اشياء است. بنابراين قرآن کريم چهارده قرن قبل در اين آيه، به اثر شادي آفرين رنگ زرد اشاره و يک قانون کلي درباره تأثير رنگ‌ها بيان نمود و جلوه‌اي از ابعاد اعجاز علمي قرآن را به نمايش گذاشت و اين نکته‌اي است که دانشمندان بدان اشاره کرده‌اند.

يکي ديگر از كاربردهاي قرآني رنگ زرد، دربارة آتش جهنم است. قرآن آتش جهنم را به شتران زرد مو تشبيه كرده است:

«إِنَّهَا تَرْمِي بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ، كَأَنَّهُ جِمَالَةٌ صُفْرٌ(مرسلات/32 و33)؛ «كه آن (آتش) شراره‏هايى هم‏چون قصرى عظيم مى‏افكند؛ چنان‏كه گويى (خصوصيات) آن (هم‏چون) شتران زرد است».

«جمالت» جمع جَمَل به معناي شتر و «صُفر» جمع اَصَفر به معناي رنگ زرد مي‌باشد و گاه به رنگ‌هاي تيره و متمايل به سياه هم گفته مي‌شود؛ ولي در اين جا همان معناي اوّل مناسب‌تر است؛ زيرا جرقه‌هاي آتش، زرد متمايل به سرخ است . در این آیه وجه شبه، رنگ زرد، شعله و سرعت آن می‌باشد که نتیجه چنین حالتی حرارت بخشی زیاد است. یعنی شعله‌های جهنم همانند شتران زردی هستند که از نظر تندی با سرعت زیاد به هم می‌پیچند بنابراین حرارت بخشی یکی از خواص رنگ زرد می‌باشد.

شايد وجه شبه در تشبيه شراره‌هاي آتش به شتران زرد مو، حرارت و گرمي همراه با درخشش نور خيره کنندة زرد باشد. اين تشبيه در واقع حکايت از گرما و درخشندگي شراره‌هاي آتش نيز دارد؛ همانند شتران زرد مويي که عرب آن روز در زندگي با آن‌ها محشور بود و از پشم آن‌ها براي لباس استفاده مي‌کرد.

قرآن کريم به رنگ زرد در خصوص پژمردگي و زردي گياهان در پاييز نيز اشاره مي‌کند:أَلَمْ تَرَأَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَاماً إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرَى‏ لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ) زمر/21)؛ آيا نظر نكرده‏اى كه خدا از آسمان آبى فروفرستاد و آن را به چشمه‏هايى كه در زمين است وارد نمود، سپس به وسيله‏ى آن زراعتى را با رنگ‏هاى متفاوتش بيرون مى‏آورد؛ سپس خشك مى‏گردد، پس آن را زرد مى بينى؛ سپس آن را درهم شكسته مى‏گرداند؟! قطعاً، در اين (مطلب) تذكّرى براى خردمندان است». خداوند در اين آيه رنگ زرد را براي حالت پژمردگي و مرگ به كار برده است که با کاربرد آن در آيه 69 سورة بقره که رنگ زرد را مسرّت‌بخش در تعارض است، به ظاهر نمي‌سازد، گويا اين اختلاف تعبير به خاطر گوناگوني رنگ‌هاي زرد است. زرد گاهي سير و پررنگ و گاهي بي‌حال و کم‌رنگ است. زماني طلايي رنگ و برخي مواقع هم مايل به قهوه‌اي است که هرکدام آثار مخصوص خود را دارند؛ چنان‌که دانشمندان روان‌شناسي نيز به آثار مختلف هر يک اشاره کرده‌اند[8].

در روايات نيز به آثار شادي بخش رنگ زرد اشاره شده است. از جمله امام صادق( عليه السلام) فرمود: «هر کس کفش زرد بپوشد تا زماني که در پايش باشد در خوشحالي به سر مي‌برد». امام علي ( عليه السلام) هم فرمود: «هر کس کفش زرد بپوشد، کدورت و غم و غصه‌اش کاهش مي‌يابد». امام صادق ( عليه السلام) در جاي ديگري فرمود: «از کفش زرد استفاده کنيد، زيرا سه ويژگي دارد: چشم را نوراني، قوه جنسي را تقويت و غم و غصه را برطرف مي‌کند». امام ( عليه السلام) در اين روايت به خاصيت محرک بودن رنگ زرد اشاره كرده است[9].

2.رنگ سبز

در قرآن کریم کلمات« خضر، خضراً ،أخضر و مخضرّه» به معنى سبز آمده‏اند.  البته دو کلمه دیگر نیز وجود دارد که از آنها نیز به سبزى تعبیر مى‏شود: یکى کلمه« مدهامّتان »در سوره مبارکه الرّحمن، و دیگرى کلمه «أحوى» در سوره أعلى. به این ترتیب، مجموعه دفعات کاربرد رنگ سبز در قرآن کریم، ۱۰ مورد است.

آیات شامل رنگ سبز، به ترتیب چنین مى‏باشند:

۱.سوره مبارکه انعام آیه ۹۹ «وَ هُوَ الَّذِى أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نخُّْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّترََاكِبًا وَ مِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَ غَيرَْ مُتَشَابِهٍ  انظُرُواْ إِلىَ‏ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَ يَنْعِهِ  إِنَّ فىِ ذَالِكُمْ لاََيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُون ».

۲.سوره مبارکه یوسف آیه ۴۳ «وَ قَالَ الْمَلِكُ إِنىّ‏ِ أَرَى‏ سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَ سَبْعَ سُنبُلَتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ يَابِسَاتٍ  يَأَيهَُّا الْمَلَأُ أَفْتُونىِ فىِ رُءْيَاىَ إِن كُنتُمْ لِلرُّءْيَا تَعْبرُُون ».

۳.سوره مبارکه یوسف آیه ۴۶ «يُوسُفُ أَيهَُّا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فىِ سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَ سَبْعِ سُنبُلَتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ يَابِسَاتٍ لَّعَلىّ‏ِ أَرْجِعُ إِلىَ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُون ».

۴. سوره مبارکه یس آیه ۸۰ «الَّذِى جَعَلَ لَكمُ مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُون ».

۵. سوره مبارکه کهف آیه ۳۱ «أُوْلَئكَ لهَُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تجَْرِى مِن تحَْتهِِمُ الْأَنهَْارُ يحَُلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ يَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَ إِسْتَبرَْقٍ مُّتَّكِِينَ فِيهَا عَلىَ الْأَرَائكِ  نِعْمَ الثَّوَابُ وَ حَسُنَتْ مُرْتَفَقًا ».

۶ .سوره مبارکه حج آیه ۶۳ «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مخُْضَرَّةً  إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِير ».

۷.سوره مبارکه الرحمن آیه ۷۶ «مُتَّكِِينَ عَلىَ‏ رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِىّ‏ٍ حِسَان ».

8. سوره مبارکه انسان آیه ۲۱ «عَلِيهَُمْ ثِيَابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبرَْقٌ  وَ حُلُّواْ أَسَاوِرَ مِن فِضَّةٍ وَ سَقَئهُمْ رَبهُُّمْ شَرَابًا طَهُورًا ».

خواص رنگ سبز

رنگ سبز زيباترين رنگي است که ده بار در قرآن مطرح شده و در چند آيه به بساط بهشتيان و لباس‌هاي ابريشمي و حريرهاي سبز رنگ آنان اشاره شده است. همچنين رنگ گياهان سبز هم چند بار در قرآن تكرار شده است. سبز، انتقال دهنده شادي، انبساط خاطر و بهجت است. نماد رويش، حيات و زندگي است. رنگ سبز در نظر روان‌شناسان آرامش‌بخش ترين رنگ‌ها و نشانه حيات، رويش و جاودانگي است .سبزرنگ صبر، شکيبايي، بردباري و پايداري است. تقويت كننده و محرّک چشم آرامش بخش و استراحت دهنده است. امام کاظم (ع) فرمود: سه چيز نور چشم را زياد مي‌کند [و در روايتي ديگر سه چيز غم و اندوه را از دل بيرون مي‌کند] نگاه به سبزه، نگاه به آب روان و نگاه به صورت زيبا .

رنگ سبز از آميختن دو رنگ زرد و آبي به دست مي‌آيد و رنگ وسط و متعادل است؛ نه مانند زرد اثر محرک و هيجان‌آور دارد، نه مثل آبي مسکّن و غير‌فعال و سرد است. اين رنگ گوياي ثبات عقيده و خودشناسي است .

سبز نماد ايمان و کمال و رنگ بهشتي است و چون در رنگ سبز ايمان و اطمينان مشهود است، نزد مسلمانان رنگ مقدس شمرده مي‌شود و مردم ميان اين رنگ و پيامبراکرم و اهل‌بيت طاهرين و اولادشان ارتباط برقرار مي‌کنند[10].

3.رنگ قرمز

رنگ قرمز با واژه «حمر» یک بار در آیه ۲۷ سوره مبارکه فاطر و با واژه «ورده» نيز يك بار در قرآن آمده است.

1. سوره مبارکه فاطر آیه 27: أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ ؛ «آيا نظر نكرده‏اى كه خدا از آسمان، آبى فرو فرستاد، به وسيله‏ى آن محصولاتى كه رنگ‏هايش متفاوت است (از زمين) خارج ساختيم و از كوه‏ها راه‏ها (و رگه‏ها) ى سپيد و سرخ، كه رنگ‏هايش متفاوت است و سياه سياه (آفريديم)؟».

2. سوره مبارکه الرحمن آیه 37:« فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاءُ فَكاَنَتْ وَرْدَةً كاَلدِّهَان ».

خواص رنگ قرمز

خداوند متعال در قرآن کریم، از رنگ قرمز به عنوان رنگ کوهها در جاده‌های پر پیچ و خم کوهستانی تعبیر آورده و می‌فرماید: برخی از کوهها دارای خطوط سفید و سرخ به رنگها مختلف آفریدیم. که با اندکی تامل در آیه فوق به ‌جایگاه رنگ قرمز در علم زمین شناسی پی می‌بریم زیرا کوههای سرخ رنگ منبع عظیم آتشفشانی هستند و مدام در حالت تلاطم می‌باشند. که نماد اصلی این کوهها، گرم و فعال بودن آنها است به همین علت در اثر تغییرات جغرافیایی شروع به فوران می‌کنند. در آیه37 سوره الرحمن نیز در سرخی دگرگونیهای صفحه آسمان به هنگام قیامت به این رنگ تشبیه شده است با این بیان که پس آنگاه که آسمان شکافته شود مانند چرمی سرخ وگلگون گردد.که کلمه «وردة»در این آیه به معنای گل سرخ تداعی کننده سرخی آسمان در هنگام قیامت است.که وجه شبه این تشبیه همان گرم بودن و فعال بودن زیاد است.

امام باقر علیه السلام از پدر بزرگوارشان نقل می‌کنند: “ایشان لباسی از جنس خز به پنجاه دینار خریدند و نیز لباسی قرمز رنگ از مصر خریده بودند و از آن دو استفاده می‌کرد و می‌فرمودند: ” زیورهایی که خدا برای بندگانش پدید آورده و-نیز- روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟(اعراف/32)

همچنین روایت است که دو نفر به سوی پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌روند و ایشان را در عبایی سرخ رنگ مشاهده می‌کنند آنها به پیامبر صلی‌الله علیه و آله عرض می‌کنند: ما تو را جوانمرد می‌پنداشتیم، پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمودند: من، فرزندانم و برادرم همه جوانمردیم.

با دقت در احادیث مذکور و احادیث دیگر با چنین مضامینی استفاده می‌شود که ائمه علیهم السلام از این نوع لباسها در معرض عموم استفاده نمی‌کردند. بلکه در وقت و جای مخصوص از آنها بهره‌مند می‌شدند. چرا که، اگر غیر از این بود افراد با دیدن آنها در چنین پوشششی تعجب نمی‌کردند بلکه آن را عادی تلقی می‌کردند. از جمله امام صادق علیه السلام می‌فرماید: پوشیدن رنگ قرمز و استفاده از آن جز در عروسی و سایر مواقع مکروه است.

همچنين مشخص می شود که ائمه معصومین علیهم السلام با عملکرد خود می‌خواستند بیان کنند که استفاده از رنگ قرمز به خاطر خاصیت تحریک کنندگی شدیدش در منزل و در نزد همسر خوب و ممدوح است. اما از طرفی دیگر نیز به خاطر همین صفتش و تاثیرات منفی ناشی از این ویژگی بویژه در بین افراد مجرد که باعث انگشت‌نما شدن و ایجاد مشکلات روحی و روانی از جمله زمینه فساد می‌گردد استفاده از آن در عموم به خصوص در میان نامحرم نهی شده است[11].

4.رنگ آبي

رنگ آبي به صورت مستقيم يك بار با واژه «زُرْقاً» در قرآن به كار رفته است.

1.سوره مبارکه فاطر آیه 27:«يومَ يُنفَخُ في الصورِ و نَحشُرُ المجرمينَ يومئذٍ زُرْقاً».

خواص رنگ آبي

«زُرقاً» آبي پر رنگ است و خود اين واژه بر شدت آبي دلالت دارد؛ بر عکس آبي باز و کم رنگ که همان رنگ آسمان و درياهاست که بسيار آرام بخش است. رنگ آبي آسمان اثر تسکيني شگرفي بر انسان مي‌گذارد، لذا خداوند رنگ آسمان و اقيانوس‌ها و درياها (که تصوير آبي آسمان را در خود نشان مي‌دهند) را به رنگ آبي مزين ساخت. به اين ترتيب خداوند حکيم زندگي انسان را بر اساس فطرت و نياز روحي او رنگ‌آميزي کرد و اين دلالت بر ربوبيت خداي واحد دارد. انسان وقتي به آسمان مي‌نگرد، رنگ آبي را مي‌بيند که آرام‌بخش است و چون به زمين مي‌نگرد، رنگ سبز را مي‌بيند که حالت مسرّت‌بخش و متعادلي به روان او مي‌بخشد. آبي به دليل همين خواص، بهترين رنگ براي کاشي کاري مساجد و زيارت‌گاه‌ها مي‌باشد. آسمان در شب به رنگ آبي تيره و کبود در مي‌آيد و چه زيباست که قرآن شب را مايه استراحت قرار داده است.

امام صادق(عليه السلام) در کتاب توحيد مفضل با اشاره به رنگ کبود آسمان در شب مي‌فرمايند: «پس تفکر کن که چگونه رنگ آسمان را کبود مايل، به سياه قرار داد که نگاه کردن مکرر به آسمان، به ديده ضرر نرساند…» ؛ بنابراين جو زمين آبي‌هاي مختلف ـ از آبي روز تا آبي سياه شب ـ دارد. علامه طباطبايي دربارة مفهوم واژة زُرقاً در آيه مي‌نويسد:

زرق جمع أزرق (آبي) مي‌باشد که رنگي خاص است ايشان از بين همه تفاسير، اين تفسير که مراد از زرقاً، عمي و نابيناشدن مجرمان در قيامت است را مي‌پذيرد؛ چرا که شخص نابينا همه‌جا را آبي و کبود مي‌بيند. و تفسير ديگري که ايشان نمي‌پسندد آبي‌شدن چشم مجرمان است؛ چرا که در بين عرب اين رنگ از مبغوض‌ترين و زشت‌ترين رنگ‌هاست[12] .

برخي آثار رنگ آبي: از بوعلي‌سينا نقل شده است که آبي فشار خون را پايين مي‌آورد . آبي درد شکن، استراحت بخش، تسکين دهنده و مناسب براي درمان بي‌خوابي است . رنگ آبي براي اتاق خواب پيشنهاد مي‌شود؛ چرا که اين رنگ آرام‌بخش و خواب‌آور است. آبي رنگ آرامش، الهام و آسودگي است. در آسم، فشار روحي، بي‌خوابي و فشارخون بالا رهايي‌بخش است. آبي‌ تند و شفاف،نشانه احساس‌هاي مذهبي، آبي کم‌‌رنگ نشانه ايمان به اعتقادي اصيل و آبي روشن نشانه وفاداري و صميميت است.

قرآن هيچ‌گاه برخلاف حکم قطعي علم سخن نمي‌‌گويد و اگر از نظر علمي رنگ آبي آرام‌بخش است، مراد رنگ آبي روشن است که قرآن به صراحت درباره آن اظهار نظري نکرده است و اگر قرآن کريم چهرة مجرمان را با آبي رنگ‌آميزي مي‌کند، مرادش آبي تيره و مايل به سياهي است؛ نه آبي روشن. از اين آيه مي‌توان استفاده کرد که رنگ آبي تيره مانند ساير رنگ‌هاي تيره غم‌انگيز و شوم است[13].

5.رنگ سفيد و سياه

رنگ سفيد به صورت صريح در قرآن يازده مرتبه با واژه‌هاي (ابيضت، تبيضّ، ابيض، بيضاء و بيض) استفاده شده است و  چهار مرتبه به صورت تقابل با رنگ سياه آمده است:

1.بقره/ 187 (خيط الأبيض ـ خيط الأسود) :«… حَتىَ‏ يَتَبَينَ‏َ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الخَْيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر…»

2.آل عمران/ 106 و 107 (تبيض وجوه ـ تسود وجوه) (اسودّت و ابيضت) :« يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ  فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ .وَ أَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِى رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُون».

3. فاطر/ 27 (جُدَدُ بِيض ـ غرابيبُ سُود) :« أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مخُّْتَلِفًا أَلْوَانهَُا  وَ مِنَ الْجِبَالِ جُدَدُ  بِيضٌ وَ حُمْرٌ مخُّْتَلِفٌ أَلْوَانهَُا وَ غَرَابِيبُ سُود ».بيض جمع ابيض و سود جمع أسود مي‌باشد.

(رنگ سفيد رنگ طهارت، پاکي، خلوص، صفا،‌ خير، عدالت و حقيقت است و با رنگ سياه در تعارض است. اين رنگ ويژگي‌ها و صفات مثبت و پسنديده و حالات مطلوب را متصور مي‌شود. سفيد نشانه شادي و پاکي است. رنگي همراه با اميد، آرامش، مهرباني، دوستي، ايمان، خوش‌بيني، اطمينان و علاقه به زندگي است. هر چه در طبيعت به رنگ سفيد جلوه ‌کند، مانند سپيده‌دم، برف، شير، ابر و برخي گل‌ها و جانوران، گوياي پاکي، زيبايي و حيات‌بخشي‌اند. از لباس عروس گرفته تا لباس احرام و لباس آخرت همه سفيدند تا گوياي خوش‌بختي، پاکي و صفا باشند. فطرت انسان به پاکي متمايل است و سفيد بهترين نماد آن است. سفيد نماد نظافت و پاکي است و زنان بهشت را هم از اين جهت حور مي‌گويند که پاک و دست نخورده‌اند و اصل واژه  حور به معناي بيضاء و سفيدي است.

اسلام نيز که ديني منطبق بر فطرت و نظافت و پاکي است، بر پوشيدن لباس سفيد بسيار تأکيد ورزيده و بهترين رنگ در لباس را سفيد معرفي کرده است. بيشتر لباس‌هاي رسول اکرم سفيد بود و مي‌فرمود: بر زندگانتان لباس سفيد بپوشانید و مردگانتان را با آن کفن کنيد. در نماز نيز پوشيدن لباس سفيد مستحب است و سياه کراهت دارد .

رنگ سياه مقابل سفيد است. بدبيني، خشونت، لجاجت، ظلمت، گناه، شيطان، مرگ، عزا، ناداني و بدبختي در رنگ سياه کاملاً مشهود است .از ويژگي‌هاي ديگر رنگ سياه، وقار هيبت و عظمت آن است که اين وقار در خانه کعبه، چادر خانم‌ها و عباي بزرگان و علما به خوبي مشهود مي‌باشد .

لفظ «أبيض» تنها يک مرتبه در قرآن در آيه 187 سورة بقره (خيط الأبيض) آمده است که شايد اشاره به اصل بودن نور سفيد براي ساير رنگ‌ها باشد. و رنگ سياه هفت مرتبه در قرآن‌کريم به کار رفته است. يکي از کاربردهاي سياه و سفيد در قرآن مربوط به سياهي و سفيدي چهرة انسان‌ها در قيامت است.

«يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّت وُجُوهُهُمْ أَكَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَاكُنْتُمْ تَكْفُرُونَ وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ‌اللّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»(آل‌عمران/106 و 107)؛ در روزى كه چهره‏هايى سفيد مى‏شوند و چهره‏هايى سياه مى‏گردند؛ و امّا كسانى كه چهره‏هايشان سياه شد، (به آنها گفته مى‏شود: آيا بعد از ايمانتان كفر ورزيديد؟! پس به سبب كفر ورزيدنتان، عذاب را بچشيد؛ و امّا كسانى كه چهره‏هايشان سفيد شده، پس در رحمتِ خدايند؛ در حالى كه آنان در آن (رحمت) ماندگارند.

سفيد در اين آيه نماد ايمان و سعادت و سياه نشانة جهل و شقاوت و کفر است. قرآن براي بيان سعادت مؤمنان چهره‌اي سفيد از آنان ارائه مي‌دهد و بدبختي کافران را با رنگ سياه نشان مي‌دهد و اين به خاطر خواص ويژة اين دو رنگ است. سفيدي کنايه از خشنودي اهل ايمان و سياهي کنايه از انفعال، خجالت و سرافکندگي کافران است .

همان‌گونه که علامه طباطبايي فرموده، سفيدي و سياهي چهره، دو تعبير کنايي است و رنگ اصلي نيست؛ بنابراين از نظر علمي جزء آيات اعجاز علمي شمرده نمي‌شود؛ هر چند که خداوند در تعابير خود تأثيرهاي رواني اين رنگ‌ها را نيز لحاظ مي‌کند و کاربرد اين رنگ‌ها نيز با توجه به جنبة روان‌شناسي آن‌هاست.

رنگ حوريان و نوشيدني‌هاي بهشتي نيز سفيد است و همان‌گونه که گفته شد خود لفظ حور به معناي سفيد است. «يُطَافُ عَلَيْهِم بِكَأْسٍ مِن مَّعِينٍ بَيْضَاءَ لَذَّةٍ لِّلشَّارِبِينَ(صافات/45 و46)؛ جامى از (شراب) لبريز برگردشان چرخانده مى‏شود شرابى سپيد (و درخشان) كه براى نوشندگان لذت‏بخش است». اين نوشيدني زلال لذّت زيادي براي آشامندة آن دارد. شيرة سفيد کافور که گياهي زيبا و معطر است و به رنگ سفيد است، معناي خنکي را به ذهن مي‌آورد که شايد با رنگ سفيد بي‌ارتباط نباشد.«إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ‌ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُوراً(دهر/5) ؛ در حقيقت، نيكوكاران از جامى (از شراب) مى‏نوشند كه آن با (عطر خوش) كافور آميخته است.

«وَحُورٌ عِينٌ كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ؛ (واقعه/22 و 23)؛ «و حوريان فراخ‏چشم (و سپيدچشم)؛ هم‏چون داستان مرواريد پنهان».به زنان بهشتي حور مي‌گويند؛ چون پاک و دست نخورده‌اند . آنان در اين آيه به مرواريد‌هاي درخشاني تشبيه شده‌اند که در صدف پنهان‌ مانده‌اند و دست کسي به‌ آن‌ها نمي‌رسد. رنگ سفيد از رنگ‌هاي بهشتي است که نشانه روشني، زيبايي، بهداشت و رنگي دلنواز است.

در پنج آيه از قرآن‌مجيد، به سفيد و درخشان شدن دست حضرت موسي به عنوان معجزه‌اي الهي اشاره شده است: (اعراف/108؛ طه/22؛ شعراء/33؛ نمل/12؛ قصص/ 32 ).

قرآن، رنگ سياه را براي چهرة غضبناک انسان‌هايي مي‌آورد که بر خلاف ميل دختردار شده‌اند و مي‌فرمايد. «وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِالْأُنثَى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَهُوَ كَظِيمٌ (نحل/ 58)؛ و هرگاه به يكى از آنان (مشركان) مژده‏ى (تولد) دختر داده شود، در حالى كه او خشم شديد (خود) را فرو مى‏برد، چهره‏اش سياه مى‏گردد».

سياهي نماد جهالت، ناداني و گمراهي است که در اين آيه به خوبي مشاهده مي‌گردد و اين همان چيزي است که روانشناسان مي‌گويند: سياه نشانه ظلمت و خشونت و گناه است .

خداوند در آيه 187 سورة مبارکة بقره رشتة سفيد را استعاره از سفيدي افق هنگام اذان صبح مي‌آورد؛ گويي در افق خطي سفيد، آمدن صبح را مژده مي‌دهد و خط سياه، شب را کنار مي‌زند.«وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى‏ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ‌مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ… ؛و بخوريد و بياشاميد، تا رشته‏ سپيد بامداد، از رشته‏ سياه (شب) بر شما نمودار گردد؛ سپس روزه را تا شب به اتمام رسانيد».

در اين آيه قرآن اولين اشعه‌هاي ارسالي از خورشيد را سفيد معرفي مي‌كند. در طبيعت رنگ‌هاي روشن مانند سفيد و زرد، آثار محرّک رواني دارند و موجب افزايش فعاليت انسان مي‌شوند.

روان‌شناسان رنگ سياه را بي‌رنگي مطلق مي‌دانند که تمام رغبت‌ها را از بين مي‌برد، از اين رو در قرآن چهرة دوزخيان با رنگ سياه نشان داده شده است؛ به گونه‌اي که کسي به آن‌ها توجه ندارد. «وُجُوهُهُم مُسْوَدَّةٌ )زمر/60). قيامت عرصة بروز اسرار نهان و تجسم اعمال و افکار است، آن‌ها در اين دنيا قلب‌هاي سياه و تاريک داشتند و اعمالشان مانند افکارشان تاريک بود، در قيامت اين حال دروني به بيرون منتقل مي‌شود و چهره‌هايشان سياه خواهد بود)[14] .

نتيجه

موضوع رنگ‌ها یکی از موضوعات شگفت انگيز مطرح شده در قرآن می‌باشد. قرآن‌کریم علاوه بر کاربرد واژه‌های کلّی مربوط به رنگ‌ها از قبیل (لون، الوان، و صبغه) از برخی رنگ‌ها (مانند زرد، سبز، آبی‌، قرمز‌، سفید و سیاه) نیز به طور ویژه نام برده است.

با بررسي آيات مربوط به رنگها ؛ به این نتیجه می‌رسیم که در مواردی می توان ادعای اعجاز علمی در رنگ‌ها را پذیرفت، مانند آیه 69 سوره نحل که به موضوع رنگ درمانی اشاره دارد و آیه 69 سوره بقره که اثر شادی‌بخش رنگ زرد یک‌دست را بیان می‌کند. هرچند با اندیشیدن، تدبر و تحقیق در نشانه‌های خدا در عالم هستی و آیات قرآن می‌توان در موارد دیگر نیز به اعجاز علمی اسرار شگفت انگیز قرآن پی‌برد.

. رستم ن‍ژاد ، مهدي ، اعجاز رنگ ها در قرآن .[1]

. بلوردي ، طيبه ، روانشناسي رنگ و آثار تربيتي از منظر قرآن. [2]

راغب ،ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن ، ذيل واژه.[3]

. لسان العرب ، ذيل واژه .[4]

. صداقت كشفي ، سيد محمد جواد ، نگاهي به مقوله رنگ در قرآن. [5]

. محمودي ، سيد احمد ، رنگ در قرآن كريم .[6]

. طباطبايي ، سيدمحمد حسين ، تفسير الميزان ،ذيل آيه.[7]

. . رستم ن‍ژاد ، مهدي ، اعجاز رنگ ها در قرآن .[8]

. رنگ زرد از منظر آیات و روایات ، جستجوي گوگل. [9]

. براي توضيح بيشتر رك: بلوردي ، طيبه ، روانشناسي رنگ و آثار تربيتي از منظر قرآن. [10]

. خواص رنگ قرمز از منظر آیات و روایات، جستجوي گوگل.  [11]

. رستم ن‍ژاد ، مهدي ، اعجاز رنگ ها در قرآن .[12]

. همان.[13]

. همان.[14]