فاطمه الزهرا خمینی شهر-سطح 3

گفتار پاکیزه وعقیده مدار

اعتقاد پشتوانه ای محکم و بنیادین برای سخن است خداوند متعال در جاهای مختلفی از کتاب خود ارتباط تنگاتنگ بین

گفتاربا باور را مطرح می فرمایدچنا نچه در آیه 14سوره حجرات به این مطلب اشاره می کند که عقیده ی نادرست به

گفتارنادرستی منجر می شود و اگر می بینیم در این آیه به گفته ی اعراب مبنی بر مومن بودن آن ها اعتراض می کند برای

این نیست که گفته ی آن ها مطابق با باور شان نیست بلکه از این نظر به آنها اعتراض می کند که این گفتار ناشی از باور

نادرستی است که گمان کرده اند صرف تسلیم شدن در برابر شریعت اسلام (بدون یقین بر حقانیت آن )ایمان است بنا براین

به تصحیح این باور پرداخته و ضمن روشنگری نسبت به تفاوت ایمان (اسلام حقیقی) و اسلام ظاهری (به معنای صرف

تسلیم بدون اعتقادو یقین به صحت آن ) به اعراب توصیه می کند که با در نظر گرفتن این تفاوت و فهم آن باورخود راتغییر

دهند و سخنی را بر زبا ن بیاورند که بر باور درستی بنا شده است

قَالَتِ الْأَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُواْ وَ لَاكِن قُولُواْ أَسْلَمْنَا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْايمَانُ فىِ قُلُوبِكُمْ وَ إِن تُطِيعُواْ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَا يَلِتْكمُ مِّنْ

أَعْمَالِكُمْ شَيًْا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيم‏ .

عربهاى باديه‏نشين گفتند: ايمان آورده‏ايم، بگو شما ايمان نياورده‏ايد ولى بگوئيد اسلام آورده‏ايم، اما هنوز ايمان وارد قلب

شمانشده است! و اگر از خدا و رسولش اطاعت كنيد پاداش اعمال شما را به طور كامل مى‏دهد، خداوند غفور و رحيم است.

ذکر ایمان در این آیه می فهماند که اسلام حقیقی صرف تسلیم شدن زبانی نیست بلکه زمانی مفهوم اسلام محقق می گردد

که با باور قلبی و کردار های متناسب با آن توام شود . در آیه 24 سوره ابراهیم نیز خداوند متعال با تمثیل پر معنا یی به

ستایش کلمه طیبه پرداخته و بنیان وریشه گفتار پاکیزه را در اندیشه وباور های صحیح جست و جو می کندو در واقع می

توان گفت این آیه تا حد زیادی به ارتباط اخلاق و عقیده پرداخته و از این رو( در صورتی که قائل به گستردگی مفهوم “کلمه

طیبه “شویم ) تمثیل موجود در آیه دردو زمینه ی عقاید و مباحث اخلاقی قابل بررسی است در ادامه اجمالا به این ارتباط

عمیق عقیده و ملکات و صفات نفسانی می پردازیم .

یکی ازاصول تغییرناپذیروبدیهی درشناخت نوع انسان ووجهه ی ممیزه ی اواین است که موجودی است متفکرومعتقد؛

وهمین دوخصوصیت موجب تمایزاوازسایرحیوانات است. انسان نمی تواند فکرنکند،نیندیشد وبه یک سیستم اعتقادی جزئی

یا کلی پایبند نباشد. درمیان انسان ها انواعی ازجهان بینی وجود داشته ودارد ودرجامعه انسانی هیچ گاه ازلحاظ فکری

وجهان بینی خلاء وجود نداشته است. بلکه مشکل اصلی تعدد وتفرق درجهان بینی بوده که موجب گرایش های متضاد

واحیاناً سرگشتگی وسردر گمی شده است وگرنه ازلحاظ موجودیت یک جهان بینی می توان ادعا کرد که بشر درهرزمان

ومکان سعی کرده است یک طرزفکربه وجود آورد تا پرسش هایی که برایش مطرح می شود، پاسخ دهد. شاید یکی ازعلل

شرک و تفرق (ناآرامی و انحرافات) همین تعدد وکثرت جهان بینی های اولیه است که بشرخود را درتاروپود آن

گرفتارکرده است. بدیهی است که این جهان بینی نه تنها طرزفکرو دیدگاه ما را نسبت به مسائل، معین می کند بلکه موجب

رفتارها وکردارهای درست وغلطی می شود که درزندگی برای خود اتخاذ می کنیم ودرواقع درهرجهان بینی نیروی

محرکه ای وجود دارد که مشارکت کنندگان درآن جهان بینی را به حرکت درمی آورد وبه حرکت آن ها جهت می دهد.

انسان زاییده ی تفکرات خود بوده وشخصیت هرفرد بستگی کامل به طرزتفکراو دارد. افکاروعقاید صحیح فرمانده تمام

نیروهای پیشرووموفق زندگی است. بنابراین اگرسؤال شود که چه راهی به سوی خوشبختی وسعادت وجود دارد، پاسخ این

است؛«تفکرات واندیشه صحیح» ومشکل مردم پیدا کردن راه صحیح واندیشه سالم است. مارکوس ارولیوس فیلسوف

وامپراتورروم این جمله ی کوتاه را حقیقت کارها وپیشرفت زندگی افراد می داند:«زندگی ما ساخته افکار ماست.»

تغییرعقیده( ازشرک به توحید) درواقع نخستین چیزی بوده که قرآن می خواست آن را درنفوس اعراب ایجاد کند. ازاین

روهدف آیاتی که درمرحله نخست دعوت اسلامی درمکه نازل شد، اساساً تأکید برعقیده ی توحیدی بود. ایمان به توحید،

نخستین گام برای ایجاد تغییرات بزرگ درشخصیت افراد بود، زیرا ایمان نیروی عظیم معنوی درانسان بوجود می آورد که

نوع برداشت وی را ازمفهوم ذات خود، مردم، زندگی وکل هستی تغییر می دهد واورا به مفهوم جدیدی اززندگی ،رسالت

ومسئولیتش درآن، معتقد می سازد. توحید یعنی« یکی دانستن» ودراصطلاح به معنی یکی دانستن خدا ومبدأ هستی است.

اعتقاد به یگانگی اوازهرجهت؛ ازجهت ذات، آفرینش، اداره ی هستی، از جهت پرستش وازجهات بسیاردیگر. به این

ترتیب جهان بینی تام وتمام اسلامی فرد را ازخود بینی خارج می کند واورا در رابطه ی با همه ی عناصروآثاری قرارمی

دهد که خود جزئی ازآن است؛ این «با هم بینی»و«با هم نگری» که به همتانگری ویکتانگری منجرمی شود، هرگونه شر

ک (یعنی عدم اعتقاد به وحدت) وکفر( یعنی مخفی ساختن حقیقت واحد) را که نوعی نفی جهان بینی اسلامی است مردود

می شمارد. خداوند درمقایسه رفتارهاو ملکات توحیدگرایانه با خوی های شرک مابانه مثل های پرمعنایی در قران آورده که

در ادامه به یکی از آن ها خواهیم پرداخت .

بیان تشبیه

َا لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كلَِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ

وَ فَرْعُهَا فىِ السَّمَاءَتُؤْتىِ أُكُلَهَا كلُ‏َّ حِينِ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ِمگر نديدى خدا چگونه

مثالى زد و سخن نيك را به درخت پاكيزه‏اى تشبيه كرد كه ريشه‏اش (در زمين) ثابت و شاخه آن در آسمان است. ميوه‏هاى

خود را هر زمان به اذن پروردگارش مى‏دهد، و خداوند براى مردم مثلها مى‏زند شايد متذكر شوند (و پند گيرند). این آیه نیز

مشمول شيوه‏ى تربيتى مَثَل آوردن و تشبيهی معقول به محسوس است. در این آیه خداوند ، مطالب مهمّ عقلى را كه شايد

درك آن براى همگان دشوار باشد، در قالب مَثَل بيان مى‏كند تا فهم آن آسان گردد. “مشبه” در این تشبیه تمثیلی “کلمه طیبه “و

“مشبه به” درخت پاك و نموّ دهنده‏اى است كه ريشه و اصول آن در زمين است و شاخه‏هاى آن به سوى آسمان بالا مي رود

و مقصود مبالغه در رفعت است. برای فهم این تمثیل قرانی به بررسی مفهوم “کلمه طیبه” و “ویژگی های شجره ی طیبه”

می پردازیم چرا که در مورد تعیین شجره در این مثال قرانی از سوی مفسران نظراتی مطرح است که طبق بیان بانو مجتهده

امین اشتغال به سخنان آن ها در اين كه مقصود ازشجره طيبه چه درختى است و آیا درخت به خصوصىمنظور است يا نه و

امثال اين قیل و قال‏ها انسان از اصل مطلب كه مقصود معارف قرآنى و ارشاد به آيات كلام اللّه باشد باز مي دارد : اغلب

مفسران کلمه طیبه را به كلمه توحيد و جمله لا اله الا اللَّه تفسير كرده‏اند: مانند سیوطی که در تفسیر جلالین آورده است :”

كَلِمَةً طَيِّبَةً یعنی لا إله إلا الله “و عبدالله شبرکه در تفسیر جوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین چنین می کوید :” كلمة الطيبة

همان کلمه توحید است و آن چیزی است که به حق دعوت می کند ” و هم چنین جرجانی در تفسیر خود می نویسد:”

مفسّران گفتند: كلمه پاكيزه گفتار لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ است. و بعضى ديگر آن را ايمان مى‏دانند كه محتوا و مفهوم” لا اله الا اللَّه” است چنان

چه در تفسیرالواضح آمده است “خداوند کلمه طیبه را مانند شجره ی طیبه قرار داد و خداوند برای کلمه طیبه که همان نشانه

ی ایمان ثابت در قلب مومن است و بوسیله عمل او به سمت آسمان بالا می رو د مثل آورده بنابر این مومن هر گاه که کلمه

ی حقی به زبان آورد و شهادت به کلمه توحیددهد این کلمه به سمت آسمان بالا می رود و بهره ای از ثواب جزیل می گیرد

. ” و در تفسیر محمد کرمی حویزی آمده است :” الكلمة الطيّبة همان کلمه ی ایمان است .” در حالى كه بعضى ديگر این

کلمه را اشاره به اوامر و فرمان هاى الهى و شخص مؤمن مى‏دانند.. اما حقیقت این است که کلمه طیبه مفهوم وسیع و

گسترده ای دارد ووسعت مفهوم و محتواىآن مى‏تواند همه اين ها را شامل ‏شود، زيرا” كلمه” به معنى وسيع همه موجودات

را در بر مى‏گيرد، و به همين دليل به مخلوقات” كلمة اللَّه” گفته مى‏شود مصادیق «كلمة» درفرهنگ قران و روایات گاهى

به معناى وعده‏ى حتمى الهی گاهى به معناى دين خدا آمده و گاهى به پيامبر و اولياى الهى اطلاق شده است، چنان كه

درباره‏ى حضرت عيسى عليه السلام مى‏خوانيم: «كَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْيَمَ» در روايات نيز از قول ائمّه عليهم السلام آمده

است كه ما كلمات الهى هستيم. «نحن الكلمات» با توجه به گستردگی مفهومی کلمه طیبه وتعدد مصادیق آن در قران و

روایات می توان گفت مراد به كلمه‏ طيّبه‏ كه به درخت طيّب تشبيه شده و صفاتى چنين و چنان دارد، عبارت است از عقايد

حقّه‏اى كه ريشه‏اش در اعماق قلب و در نهاد بشر جاى دارد. پس قول به وحدانيّت خدا و استقامت بر آن بيان، قول حقّى

است كه داراى اصلى ثابت است و به همين جهت از هر تغيّر و زوال و بطلانى محفوظ است و خداى عزّ وجل اصل آن و يا

زمينه حقايق است و آن اصل داراى شاخه‏هايى است كه بدون هيچ مانع و عايقى از آن ريشه جوانه مى‏زند و آن عبارت است

از معارف حقّه فرعيّه، و اخلاق پسنديده و اعمال صالحه، كه مؤمن حيات طيّبه خود را به وسيله آنها تأمين مى‏كند. و كلمه‏

طيّبه‏ اصل توحيد است كه ساير عقائد حقّه بر اساس آن و روى تنه آن جوانه مى‏زند و فضايل اخلاقى هم از آن جوانه‏ها

منشعب مى‏شود و همچنين اعمال صالحه به صورت ميوه از آنها سر مى‏زندو همان طور که ریشه و ساقه و شاخه و میوه

درخت همه اجزا ی تشکیل دهنده ی یک درخت اند عقیده صحیح و اخلاق فاضله و اعمال نیکو نیز همه باهم ودر کنار هم

کلمه طیبه ای هستند که که خداوند در این آیه آن را ستوده است . و” طيب” هر گونه پاك و پاكيزه است، نتيجه اين كه اين

مثال هر سنت و دستور و برنامه و روش و هر عمل و هر انسان و خلاصه هر موجود پاك و پر بركتى را شامل مى‏شود، و

همه اينها همانند يك درخت پاكيزه است با ويژگيهاى زير:

1- موجودى است داراى رشد و نمو، نه بى‏روح، و نه جامد وبى‏حركت، بلكه پويا و رويا و سازنده ديگران و خويشتن (تعبير به «شجره» بيانگر اين حقيقت است).

2- اين درخت از هرنظر پاك است و طيّب منظره‏اش پاكيزه، ميوه‏اش پاكيزه، شكوفه و گلش پاكيزه، سايه‏اش پاكيزه، و نسيمى كه از آن برمى‏خيزد نيز پاكيزه است(اطلاق موجود در تعبیر آیه این مطلب را می رساند).

3- اين شجره داراى نظام حساب شده‏اى است. ريشه‏اى دارد و شاخه‏هايى و هر كدام مأموريت و وظيفه‏اى دارند. اصولا وجود «اصل» و «فرع» در آن، دليل بر حاكميّت نظام حساب شده‏اى بر آن است.

4- اصل و ريشه آن ثابت و مستحكم است.» به طورى كه طوفان ها و تند بادها نمى‏تواند آن را از جا بركند. ( أَصْلُها ثابِتٌ‏)

5- شاخه‏هاى اين شجره طيّبه در يك محيط پست و محدود نيست بلكه بلندای آسمان جايگاه اوست‏.( وَ فَرْعُها فِي السَّماء)ِ

6- اين شجره طيّبه شجره پربار است، نه هم چون درختانى كه ميوه و ثمرى ندارند.بنابراين مولّد هستند( تُؤْتِي أُكُلَها)

7- ثمر بخشی آن در همه فصول است يعنى «درهر زمان» كه دست به سوى شاخه‏هايش دراز كنى محروم برنمى‏گردى‏ (كُلَّ حِينٍ)‏

8- ميوه دادن او نيز بى‏حساب نيست بلكه مشمول قوانين آفرينش است و طبق يك سنّت الهى «به اذن پروردگارش» اين ميوه

را به همگان ارزانى مي دارد (بأذن ربّها) اكنون درست بينديشيم و ببينيم اين ويژگي ها و بركات را در كجا پيدا مى‏كنيم؟

مسلما در كلمه توحيد و محتواى آن، در يك انسان موحّد و با معرفت، و در يك برنامه سازنده و پاك، اينها همه روينده هستند،

پويا هستند و متحرّك، همه داراى ريشه‏هاى محكم و ثابتند، همه داراى شاخه‏هاى فراوان و سر به آسمان كشيده و دور از

آلودگي ها و كثافات جسمانى، همگى پر ثمرند و نورپاش و فيض بخش. هر كس به كنار آنها بيايد و دست به شاخسار

وجودشان دراز كند در هر زمان كه باشد از ميوه‏هاى لذيذ و معطر و نيروبخششان بهره مى‏گيرد. تندباد حوادث و طوفان

هاى سخت و مشكلات، آنها را از جا حركت نمى‏دهد و افق فكر آنها محدود به دنياى كوچك نيست، حجاب هاى زمان و

مكان را مى‏درند و به سوى ابديّت و بى‏نهايت پيش مى‏روند.برگرفته از پایان نامه الهه آقابابایی